काय, किती व का घ्यावे ? आयुर्वेदानुसार शंका समाधान
फलवर्ग
फळे ( Fruits ) भाग 18
फळांविषयी माहिती घेत असलेल्या लेखमालेमध्ये आपण पुढील विषय जाणून घेऊ.
कवठ –
कंठहत, करिवल्लभ इ नावे ही कवठ या फळाला दिलेली आढळतात. कारण कच्या कवठामुळे स्वरयंत्राची विकृती होण्याची शक्यता असते (कंठहत). आणि हत्ती या फलास खातो व अखंड अशा कवठास मलाद्वारे बाहेर टाकतो, परंतु त्याचे पचन मात्र झालेले असते, म्हणून मलस्वरूप असल्याने करिवल्लभ असे म्हटले आहे.
सावधानतेची सुचना – कंठहत म्हटल्याने शिक्षक, गायक, वकील, सैनिक इ ज्यांना आवाजाची कामे जास्त असतात अशांनी कवठ न खाल्लेले बरे.
कवठाची पाने –
याचे मोठे झाड येते. पाने ही मेहेंदीच्या पानांप्रमाणे दिसतात. चवीला गोडसर तूरट असतात.
पानांचा उपयोग सावलीत वाळवून ठेवून चूर्ण करून करता येतो. धातू जाणे यासारख्या तक्रारींवर खडीसाखरेबरोबर घेतल्यास फायदा होतो. अंगावर पित्त येणे, खाज येणे इ तक्रारींवर जिरे खडीसाखरेबरोबर घेतल्यास फायदा होतो.
कवठाच्या झाडाची साल –
सालीचा काढा करून घेतल्याने जुलाब कमी होण्यास मदत होते. आवेबरोबर रक्त पडत असल्यास याच्याने फायदा होतो. ही साल जाळून तयार झालेल्या राखेने दात घासल्यास हिरड्या मजबूत होण्यास मदत होते.
कवठाचे फळ –
फळे ही गोल आकाराची असून त्याचे बाह्य आवरण अतिशय टणक असते. फळाच्या आतील गर पिवळट – काळसर असा असतो. याच्या फळात बऱ्याच छोट्या छोट्या बिया असतात. गर हा थोडा धागेयुक्त असतो. या फळाला पिकल्यानंतर विशिष्ट मधुर गंध येतो.
हे फळ चटणी, लोणचे इ प्रकार करून रोजच्या आहारात वापरण्याची पद्धत आपल्याकडे आढळते. साखर किंवा गुळ घालून गोड चटणी जास्ती प्रमाणात खाल्ली जाते. कैरीप्रमाणे याचेही पन्हे यासारखे पेय तयार करता येते. गुळ घालून केलेले कवठाच्या गराचे मिश्रण हे मधासह घेतेले असता सुक्या खोकल्यामध्ये कफ सुटण्याची प्रक्रिया होऊन फायदेशीर ठरते.
भूक लागते परंतु जेवण जात नाही – अशी तक्रार असतांना जेवणापूर्वी कवठाची गुळ घालून केलेली चटणी खावी. याच्याने फायदा होतो. विशेषतः शहरामध्ये, बैठे काम करणाऱ्या मंडळींमध्ये वरील तक्रार दिसुन येते.
बी काढून टाकून कवठाचा कोळ काढावा व यामध्ये दुपटीने साखर घालून ठेवावे, लागेल तेव्हा १ ग्लास पाणी यामध्ये २ चमचे हे मिश्रण घेवून प्यावे. यामुळे शरीरातील उष्णता कमी होण्यास मदत होते. तुरंत शक्तीदायक असे हे मिश्रण होय, व याने पित्ताचे त्रास कमी होण्यास मदत होते.
मूळव्याधीचे रुग्णांसाठी बियाविरहित व गुळातील चटणी लाभकारी ठरते. त्याबरोबरच इतरही पथ्य पाळावीत. दररोज ताक घ्यावे. मलप्रवृत्तीस होताना टोचल्यासारखे होणे, मलाचा खडा होणे, शौचाचे वेळी कुंथावे लागणे या तक्रारीही कमी होण्यास मदत होते. आव पडणे, त्याबरोबर रक्त पडणे इ मध्ये सुद्धा फायदा होताना दिसतो.
थुंकीमधून रक्त पडणे यासाठी कवठाचा गर, मध व आवळ्याचे चूर्ण हे मिश्रण करून घेतल्याने उपशय मिळतो. उचकी वारंवार येणे, उचकी न थांबणे इ साठी सुद्धा कवठाचा कोळ गुळाबरोबर घेतल्याने फायदा होतो. शारीरिक सौंदर्य टिकून रहाण्यासाठी पोटातून तसेच बाहेरून लेपाच्या स्वरूपात असा कवठाचा उपयोग होताना दिसतो.
जाम, जेली इ वापरण्यापेक्षा कवठाचा गुळातील असा कोळ किंवा अवलेह याचा वापर करण्यास काहीच हरकत नाही. लहान मुलांनाही आवडेल असा हा कवठाचा अवलेह जरूर वापर करून बघावा. गुळामुळे तो टिकतो व चवीलाही छान लागतो.
–क्रमशः
– वैद्य आनंद कुलकर्णी M.D. (Med. Ayu),
CYEd, DYA, MA (Sanskrit)
अमृता आयुर्वेद पंचकर्म सेंटर, नागेश टॉवर, हरिनिवास, ठाणे प. मो. 9869105594
For more ………
Old articles about vegetables and fruits available
please see the articles on www.amrutaayurved.in
For Consultation with Expert Doctor of Amruta Ayurved Panchakarma Center
Contact – 9869105594
For more informative articles and details, please see the articles on www.amrutaayurved.in
All Type of Ayurveda treatments, Panchakarma are available at Amruta Ayurved Panchkarma Center, Thane, Mumbai, India. Mob – 9869105594
For more informative Ayurveda articles –